YAŞLILARA YÖNELİK DİJİTAL OKURYAZARLIK FARKINDALIĞI SEMİNERİ PROGRAMI

YAŞLILARA YÖNELİK DİJİTAL OKURYAZARLIK FARKINDALIĞI SEMİNERİ PROGRAMI

EĞİTİM PROGRAMI

Yaşlılara Yönelik Dijital Okuryazarlık Farkındalığı Seminer Programı

Eğitmenler:

Prof. Dr. Mutlu Binark Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi RTS Bölümü

Dr. Beren Kandemir, Bağımsız Araştırmacı

Yaşlılara Yönelik Dijital Okuryazarlık Farkındalığı Semineri Programı Hakkında Genel Bilgi

Dijital okuryazarlık, dijital iletişim teknolojilerin kullanılması yoluyla enformasyonu etkin bir biçimde yönlendirmek, değerlendirmek ve enformasyon üretebilmek için gerekli olan beceri ve yeterlilikleri içeren bir kavramdır. Dijital iletişim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaşmaya başlaması ile birlikte dijital okuryazarlığın önemi, yaşamlarımızın birçok alanında daha da belirgin hale gelmeye başlamıştır.

Dijital okuryazarlık kavramı, yalnızca dijital teknolojileri kullanabilme becerisinden çok daha geniş kapsamlıdır. Bu teknolojilerin kullanımı ve dijital mecralardaki etkileşime dahil olabilmek için gereken bilişsel, psiko-motor, toplumsal ve duygusal yeterliliklerin tümünü içeren karmaşık bir beceri setidir (Alkali ve Hamburger 2004).

Bu beceriler kabaca şu başlıklar altında toplanabilir:

Foto-Görsel Beceriler: Grafiksel gösterimlerden gelen bilgileri yorumlama ve anlama becerisi.

Üretim Becerileri: Mevcut materyalleri yeniden üretmek için dijital araçları kullanarak yeni, anlamlı içerik oluşturma yeteneği.

Ayrımlama (Branching) Becerileri: Doğrusal olmayan, hipermetinsel gezinme yoluyla bilgi oluşturma becerisi.

Enformasyon Becerileri: Çevrimiçi olarak erişilen enformasyonun niteliğini ve geçerliliğini değerlendirme yeteneği.

Sosyo-Duygusal Beceriler: Çevrimiçi etkileşimleri yöneten sosyal normları ve kuralları anlama ve uygulama becerisi (Alkali ve Hamburger, 2004: 421).

Dijital okuryazarlık her yaş grubundan birey için önemli olmakla birlikte, yaşlılıkta özellikle sosyal olarak bağlantıda kalmayı önemli ölçüde artırdığı ve bu bağlamda yalnızlık hissini azalttığı için oldukça kritik bir role sahiptir. Diğer yandan sağlık hizmetlerine erişim için de kolaylık sağladığından, yaşlılıkta dijital dönüşüme ayak uydurabilme, kişilerin yaşam kalitelerini artırabilmeleri için oldukça önemlidir.

Dijital teknolojilerin gündelik yaşamlarımıza yoğun bir biçimde entegre olduğu günümüzde, yaşlıların dijital sağlık okuryazarlıklarındaki eksiklik göz ardı edilemez bir durumdur ve e-sağlık okuryazarlığının bir uzantısı olarak düşünülebilecek, dijital sağlık okuryazarlığı, yaşlıların sağlık durumlarını yönetebilmelerini kolaylaştıran temel bir yeterlilik haline gelmeye başlamıştır (Dong ve diğer., 2023:1).

Yaşlılar, yaşlanmayla ilişkili fiziksel ve bilişsel değişimler, dijital teknolojilerin kullanımına ilişkin birikimsel deneyim eksikliği, kişisel bilgilerin ve mahremiyetin korunması gibi konularda, dijital cihazların kullanımında önemli sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu konuda yapılan araştırmalar, yaşlıların dijital iletişim teknolojilerini kullanımında bir sorunla karşılaştıklarında aile üyelerinden veya dahil oldukları toplumsal gruplardan aktif olarak yardım arama eğiliminde olduklarına fakat söz konusu engellerden kaynaklanan endişeler nedeniyle, dijital cihazların kullanımında genellikle pasif veya kaçınmacı davrandıklarına işaret etmektedir (Baek ve diğer., 2022:587).

Binark vd. (2020) yılında, 65 yaş üzeri bireylerin COVID-19 sürecinde enformasyon arayışları ve enformasyon değerlendirmeleri üzerine gerçekleştirilen çalışmada, Türkiye örnekleminde dijital sermaye sahipliği bağlamında, yaşlıların dijital teknolojilerle ilişki düzeylerinin oldukça düşük olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın bir başka önemli sonucu ise, yaşlıların eriştikleri enformasyondan şüphe duyma oranlarının da düşük olmasıdır. Bu bağlamda, yaşlıların enformasyon doğrulama konusunda da farkındalıklarının artırılması bu çalıştayın temel amaçlarından biridir.

Seminer projesi şekillendirilirken yaşlıların dijital mecrada ihtiyaç duyabilecekleri birincil yetkinliklere ilişkin farkındalıklarının desteklenmesi öngörülmüştür. Bu konuda Türkiye’de yaşlılık ve dijital kültürlerin kesiştiği alan yazından faydalanılmıştır. Bu çalışmaların bir kısmı, Alternatif Bilişim Derneği tarafından kapsamlı bir derlemede bir araya getirilmiştir.

Yaşlılıkta karşılaşılan söz konusu sorunların, yaş grubuna uygun bir okuryazarlık programı aracılığıyla ele alınması ise yaşlıların bu durumun üstesinden gelmelerine ve dijital dünyaya tam olarak katılım gösterebilmelerine yardımcı olabilir. Bu çalıştay projesi de, yaşlıların dijital dünyaya erişimlerini kolaylaştırmak ve çevrimiçi platformların sunduğu olanaklardan etkin bir şekilde yararlanabilmelerini saplamak amacıyla tasarlanmıştır. Projenin ana hedefi, özellikle E-Devlet ve E-Nabız olmak üzere, dijital hizmetlere erişimde zorluk yaşayan yaşlıları temel dijital okuryazarlık becerilerini geliştirmeye yönelik ilgi ve farkındalık uyandırmaktır.

Seminerin Amacı

Yaşlıların dijital araçları daha kolay ve daha bilinçli bir şekilde kullanabilmelerine yönelik ilgiyi arttırmaya yönelik bu çalıştay programıyla geliştirilmesi amaçlanan ana odaklar şu şekildedir:

• Temel Dijital Becerileri Geliştirmeye Yönelik İstek ve Farkındalık Oluşturma
• Güvenli İnternet Kullanımı için Ön Bilgilendirme: Çevrimiçi mecrada güvenlik ve mahremiyet konularında farkındalığın artırılması ve çevrimiçi tehditlere karşı alınabilecek önlemlerin açıklanması
• Bazı Uygulamaların Kullanımı: Özellikle E-Devlet ve E-Nabız odaklı olarak, yaygın kullanılan çevrimiçi uygulamaların kurulumu ve kullanımı.

Seminer Programının Yapısı

Seminer programı, teorik bilgiler ile pratik uygulamaları bir araya getiren iki modül halinde tasarlanmıştır. Max 4 saat sürmesi planlanan bu çalıştayda, modüllerin katılımcıların öğrenme süreçlerini kolaylıkla takip edebilmelerine olanak tanıyan esneklikte olması sağlanacaktır. Seminer programı için tasarlanan akış şeması şu şekildedir:

• Dijital okuryazarlığa ilişkin temel bilgilerin aktarılması
• Dijital cihazların tanıtılması: Bilgisayar, tablet ve akıllı telefon vb.
• E-devlet ve E-Nabız uygulaması ile sosyal medya uygulamalarının tanıtılması
• Güvenlik ve gizlilik: İnternetin güvenli kullanımı, şifre yönetimi ve kişisel verilerin korunması konusunda temel bilgiler.
• Pratik uygulamalar: Katılımcıların gündelik yaşamlarında faydalanabilecekleri pratik uygulamaların tanıtımı. E-Nabız ve E-Devlet uygulamalarının kullanımına ilişkin uygulamalı eğitim.

Sonuç ve Beklentiler

Hacettepe Üniversitesi ve yerel yönetimlerin iş birliği ile yürütülecek bir sosyal sorumluluk projesi olarak tasarlanan bu seminer programının en önemli özelliği bir toplumsal kapsayıcılıktır. Sosyal sorumluluk semineri ile birlikte, yaşlıların dijital dünyada kendilerine daha güvenli hareket edebilmelerinin sağlanması, toplumsal etkileşimlerinin artırılması ve dijital okuryazarlık seviyelerinin yükseltilmesi; bunun yanında çevrimiçi risklere ve bu konuda alınabilecek önlemlere karşı farkındalıklarının artırılması hedeflenmektedir. Teknolojiye dair önyargıların kırılmasına ve yaşlıların dijital toplumun aktif birer öğesi haline gelmelerine yönelik, kapsayıcı ve destekleyici bu çalıştay programıyla birlikte yaşlı bireylerin yaşamlarında pozitif ve kalıcı bir dönüşüm amaçlanmaktadır.

Kaynakça

Alkali, Y. E., & Amichai-Hamburger, Y. (2004). Experiments in digital literacy. CyberPsychology & Behavior, 7(4), 421-429.

Baek, J., Choi, J., Kim, H., Hong, S., Kim, Y., Choi, S., & Kim, E. (2022). Digital literacy and associated factors in community-dwelling older adults in South Korea: A qualitative study. Innovation in Aging, 6(Supplement_1), 587-587.

Binark, M., Arun, Ö., Özsoy, D., Kandemir, B., Şahinkaya, G. (2020). “Covid-19 sürecinde yaşlıların enformasyon arayışı ve enformasyon değerlendirmesi: TÜBİTAK SOBAG 120k613 no’lu araştırma projesi”. Yaşlanma Çalışmaları Derneği Yayınları. Erişim Adresi: https://senex.org.tr/tr/publications.aspx, Son Erişim Tarihi: 22.11.2024

Dong, Q., Liu, T., Liu, R., Yang, H., & Liu, C. (2023). Effectiveness of digital health literacy interventions in older adults: single-arm meta-analysis. Journal of Medical Internet Research, 25, e48166.

Fiğan, M., Özdemir, Y. D .(Ed). (2020). Dijital Kültür, Dijital Eşitsizlikler ve Yaşlanma. Alternatif Bilişim Derneği. Erişim Adresi: https://ekitap.alternatifbilisim.org/dijital_kultur_dijital_esitsizlikler_ve_yaslanma, Son Erişim Tarihi: 22.11.2024